اربعین به مثابه ی یک پدیده فرهنگی
نور معرفت: اصفهان اربعین را باید دید، لمس کرد، بویید و با تمام وجود حس کرد؛ انسان های گوناگون از فرهنگ ها و با زبان ها و در سنین و جنس متفاوت در یک معنا و حقیقتی به نام امام حسین(ع) و حادثه عاشورا به زبان فلسفی ذوب شده و با این معنا متحد می شوند.
این مفهوم که نور مطلق است در وجود ایشان نشسته و همه، شعاع آن نور می شوند و این نور را باید دید و گرمای آنرا حس کرد، روشنای آنرا لمس کرد، آدم هایی که حامی آن هستند را دید. این گونه میتوان از محبت و سخاوت، ایثار، نوع دوستی این آدم ها بهره گرفت و از نزدیک شناخت پیدا کرد. همایش عمومی اربعین یک رویداد صرفا فرهنگی نیست و البته پرداختن به بُعد فرهنگی آن نباید به معنای نادیده گرفتن ابعاد دیگر آن تعبیر شود. اما چنین رویداد بزرگی با شرکت بیست میلیون نفر از سراسر دنیا حول یک مبحث فرهنگی، اتفاقی عادی نیست.
حالا که کم کم راهپیمایی ها شروع شده و کربلا صحنه‌ی تجمع پیروان راه حسین(ع) است بد نیست به تاثیر فرهنگی این رویداد نگاهی بیندازیم.
تعامل فرهنگی در پیاده روی اربعین
می گویند «دیپلماسی»، کوشش برای نمایش چهره‌ی صحیح از خود در دیگر کشورها است و «دیپلماسی فرهنگی» انجام این تلاش با استفاده از ابزارهای فرهنگی است. وقتی از «دیپلماسی فرهنگی» یاد می شود معمولا به یاد اقدامات دولت ها می افتیم و باآنکه این موضوع، اساسا ذیل حکمرانی فرهنگی معنا می شود اما این به معنای خارج کردن مردم از این عرصه نیست. برعکس، در مورد «مردمی سازی» دیپلماسی سخن های بسیار رفته است. شاید راهپیمایی اربعین نمونه‌ی کاملی از «مردمی سازی» باشد. جایی که مردم خود به میدان می آیند و این راهپیمایی را که هفته ها به طول می انجامد مدیریت می کنند. پژوهشها هم کارکردهای گوناگونی را برای این همایش فرهنگی مردمی برشمرده اند؛ همچون بهره مندی جهان اسلام از کانون های معتبر برای ایجاد قدرت، ایدئولوژی برونگرا که قابلیت طرح خویش را در گستره ی جهانی دارد، سهم قابل توجه در شبکه ی ارتباطات جهانی به علت توان تولید معنا، قلمرو جغرافیای فرهنگی وسیع که در بردارنده ی جمعیتی بالا است و موقعیت ژئوپلیتیک حساس و تأثیرگذار در نظام جهانی.
هم چنین تعامل و تبادل فرهنگی در همه‌ی زمینه ها برای توسعه و بهبود روابط در کشورهای اسلامی و جهان تشیع و حرکت به سمت امت اسلامی، تعمیق تبادلات علمی و پژوهشی در جهت احیا و بازنشر میراث جهان شمول تمدن اسلامی با رویکرد پاسخگویی به اقشار متنوع مخاطبان و استفاده از فناوری های روزآمد و بسیج تمامی مسلمانان برای حفاظت از اماکن مقدس از دیگر کارکردهای این همایش بزرگ است. این کارکردها هرکدام نوعی دیپلماسی فرهنگی به شمار می روند. میتوان ارتباط دیپلماسی فرهنگی و راهپیمایی اربعین را از دو جهت بررسی کرد. یکی استفاده از دیپلماسی فرهنگی برای توسعه این آیین و دیگری استفاده از این گردهمایی جهت گسترش دیپلماسی فرهنگی. پیاده روی اربعین حسینی، پدیده ای است که نمی توان آنرا از نظام فرهنگی جدا دانست.
در پیاده روی اربعین، امت اسلامی، حرکتی فرهنگی را به نمایش می گذارد. این پیاده روی، پیام های زیادی دارد. در این حرکت افراد با سن های متفاوت و با فرهنگ های مختلف، هدفی مشترک دارند. پیاده روی اربعین نشان داده است که چطور میتوان با حرکت فرهنگی، که ذات مخلصانه و خالصانه دارد، موانع سیاسی را از بین برد و بین ملت ها پیوند ایجاد کرد. در اربعین حسینی، همه افراد در پیاده روی اربعین با نگاه الهی حرکت می کنند و این حرکت سبب دوستی بین ما و مردم عراق شده است. این اثر، حماسه حسینی پس از سال ها است.
نباید از نظر دور داشت که راهپیمایی ایام اربعین در عراق، درحال تبدیل شدن به یک پدیده کلان فرهنگی و تمدنی در مقیاس جهان اسلام و بلکه دنیای امروز است. این راهپیمایی، نه یک راهپیمایی به سمت کربلا، بلکه همایش بزرگ انسانی، اخلاقی و فرهنگی است که حقایق بکر و پنهان آن بسیار فراتر از جلوه های ظاهری اش است. صحنه های ویژه اخلاقی و انسانی در دهه اربعین، در راه های منتهی به کربلا در عراق، بسیار شگفتی آور است. بنابراین نباید از تفسیر این پدیده کلان فرهنگی و تمدنی غفلت کرد.
بنابراین از کارکردهای مهم اربعین، شکل گیری اندیشه های تمدنی در دو لایه عمومی و تخصصی است. اربعین این ظرفیت را دارد که تفکر در راه پیاده روی و عقلانیت معرفتی و اخلاقی و اجتماعی در تعاملات را تقویت کند و محلی برای بارورسازی آن باشد و تحقق این مهم به سیاستگزاری و برنامه ریزی در نهادهای متولی احتیاج دارد. عشاق الحسین در اوج عشق و احساسشان، به آن چه می کنند آگاهی دارند و کاملا فلسفه «حب الحسین» و کارکرد اجتماع حسینی را می فهمند و آنرا در چارچوب شعارهای مختلف و متنوع مانند «حب الحسین یجمعنا»، «یوحدنا حب الحسین» یا «عشیرة الحسین فوق العشیرة» برجسته می کنند و آنرا نصب العین خود می سازند.
ظرفیت ها و آموزه های مذهبی و دینی
اربعین یکی از آیین های مهم می باشد که در آن جامعه متدین و ارزش گرا تبلور می یابد. این آیین ها فرصتی برای ترویج دیانت اسلامی و فرهنگ و اندیشه شیعی است که جامعه سازی را دنبال می کند. آن چه در اربعین ابراز می شود، خواسته یا ناخواسته ارزش های شیعی تلقی خواهد شد. پس باید از هر گونه بی تدبیری و رفتارهای نابجا دور نگه داشته شود. نباید از نظر دور داشت که آیین ها، تاریخ فرهنگی جوامع اند و اصرار بر حفظ آن، تاکید بر نگه داشت میراث فرهنگی است و دخل و تصرف در آنها، تحریفی در حوزه فرهنگ شیعی به حساب می آید.
ظرفیت عظیم اربعین و حضور خیل گسترده زائرین در بعضی از مناطق و استانهای کشور عزیزمان ایران، فرصتی ارزشمند برای معرفی ظرفیتهای گردشگری این مناطق به دیگر نقاط کشور است و خود باعث اشتغال می شود. اربعین زمینه مناسبی برای ارتباطات فرهنگی میان مؤمنان از بلاد مختلف است. اربعین جایی است که همه شیعیان و دلباختگان به آستان حسینی دستاوردهای معنوی و الهی خویش را با مردم دیگر تقسیم می کنند. این جریان هم افزایی و هم آوایی با اربعین عجین است و نباید آنرا از اربعین بگیریم.
کارکردها و حیات بخشی به شیعه
مقوله اربعین، حیات بخشی به شیعه است و شیعیان با این رفتارها، نوعی یکسان پنداری و همراهی با سیدالشهدا دارند. فرزندان ما باید به شیوه های متعدد با هویت مذهبی شیعی خود آشنا گردند و آنرا در نهاد خود ریشه دار کنند. عزاداری سالار شهیدان، حضرت اباعبدالله یکی از مؤثرترین رسومی است که به تبیین و ترویج معارف اسلامی و تقویت پایه های فرهنگ اهل بیت(ع) در طول تاریخ یاری رسانده است. مراسم پیاده روی اربعین که با حضور عاشقانه و خالصانه دوستان اهل بیت، فارغ از هر ملیت و زبان انجام می گیرد، یکی از بهترین فرصت های آشنایی و تعمیق روابط معنوی، سیاسی و فرهنگی شیعیان جهان است. این مراسم در قالبی ساده، ملایم و نرم و عاری از هرگونه خشونت و تعرض به دیگر فرق اسلامی، شیعیان را امتی مقتدر و باصلابت معرفی می کند و ضمن به نمایش گذاردن مناسک شیعی، پیام وحدت، یکپارچگی و هوشیاری آنان را به دشمنان و بدخواهان می رساند. به جرئت میتوان گفت، قسمتی از فرهنگ شخصی هر شیعه و بخش اعظم فرهنگ و تمدن اسلامی شیعی، از فرهنگ عاشورا نشئت گرفته است.
روح جمع گرایی در جهانی که فردگرایی در آن غالب است، تقویت ارتباطات و مناسبات انسانی بر پایه محبت، صمیمیت، تلطف، ایثار، انفاق و تعاون، تألیف قلوب و تقویت روح اخوت و همدلی در پرتو ذوب انانیت ها و لغو همه تمایزات، شامل قومی، ملی، شغلی، تحصیلی و... بخشی از کارکردهای اربعین حسینی است. روابط انسانی در روزهای اربعین، بر مبنای ملاکات دنیوی و سنجه های ملیتی، سیاسی، طبقاتی یا قبیله ای شکل نمی گیرد؛ بلکه بر محور امری متعالی، معنوی و محبوب، به شکل نظام خدمت به زائر انجام می گیرد. در این نظام ارتباطی، هر کسی یا زائرالحسین است یا خادم الحسین و خادم زائرالحسین. غیر از این دو، هویت و شناسنامه دیگری در این همایش بزرگ شناخته نمی گردد. در مراسم اربعین امت اسلامی و بلکه امت انسانی و ایمانی، نظام ارتباطی خویش را بر محور حسین بن علی بازتعریف می کند. صورت بندی چنین امتی بر پایه معشوق و محبوب واحدی انجام می یابد که در آن، معرفت، مصیبت و حماسه امام حسین(ع) بر همه من ها و خودبینی ها غالب می شود و همه را به یک «ما» تبدیل می کند. علاوه بر معشوق مشترک، عشق مشترک انسانی، باعث رقت و لطافت نفسانی و روحی افراد می شود و آنها را به هم مهربان تر و بلکه عاشق یکدیگر می کند.
منابع:
دیپلماسی فرهنگی آئین پیاده روی زیارت اربعین؛ ابعاد و راهبردها. هادی غیاثی، محمدرضا برزویی و امید نصیری
جهانگردی بعنوان یک ارتباط میان فرهنگی. محمدهادی همایون
منبع: نور معرفت
مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب