چگونه می توانم مؤمن باشم، ۲۲؛
حکایت آخوند کاشی و در و دیوار مدرسه که تسبیح می گفتند
نور معرفت: روانشناسان می گویند ذهن انسان این قابلیت را دارد که در یک لحظه هفت ادراک داشته باشد. اما خدا از تمام کارهای انسان ها آگاه است و خدا بر همه چیز احاطه دارد و این هم شاخه ای از عظمت خداست.
خبرگزاری مهر-گروه دین و اندیشه: زندگی انسان ساحت های مختلفی دارد که انسان مؤمن همانطور که از اسمش پیداست باید در هر کدام از آنها ایمان خودرا ظهور و بروز دهد. در ساحت های فردی، اجتماعی، سیاسی، فرهنگی، هنری، اعتقادی، اخلاقی، علمی، اقتصادی و جسمی. بروز ایمان نیز در این ساحت ها چیزی نیست جز تقوا. یعنی فرد در همه این ابعاد زندگی نظر خدا و رضایت او را محور قرار دهد. امام صادق (ع) درباره ی وظیفه شیعیان فرموده است: «کونوا لنا زینا ولا تکونوا لنا شیناً» زینت و سبب افتخار ما باشید نه این که موجب شرمندگی ما باشید. در این خصوص حضرت علی (ع) می فرماید: «اعیونی بورع واجتهاد و سداد» اهتمام کنید تقوا و ورع داشته باشید. در این راه تلاش کنید و استقامت داشته باشید. آن چه پیش رو دارید گزیده ای از سخنان آیت الله مصباح یزدی؛ در دفتر مقام معظم رهبری است که در سال ۸۷ ایراد کرده اند. بخش بیست و دوم آنرا باهم می خوانیم:
بحث در مورد روایتی که نوف بکالی از امیرالمؤمنین (ع) در وصف شیعیانش نقل فرموده، بود. در جلسات قبل قسمتی از روایت را تلاوت کردیم. در ادامه حضرت می فرمایند: عَظُمَ الْخَالِقُ فِی أَنْفُسِهِمْ وَ صَغُرَ مَا دُونَهُ فِی أَعْیُنِهِمْ فَهُمْ وَ الْجَنَّةُ کَمَنْ رَآهَا فَهُمْ عَلَی أَرَائِکِهَا مُتَّکِئُونَ وَ هُمْ وَ النَّارُ کَمَنْ أَدْخَلَهَا فَهُمْ فِیهَا یُعَذَّبُونَ. شیعیان کسانی هستند که خدا نزد آنها خیلی بزرگ و غیر خدا در چشم آنها کوچک است. گویا بهشت را می بینند و بر تخت های بهشتی تکیه زده اند و گویا آتش را می بینند و در جهنم معذب هستند.
چگونگی درک اوصاف الهی
اوصافی که ما درباره ی خدای متعال به کار می بریم مفاهیمی است که ابتدائاً از مخلوقات و محسوسات گرفته ایم. در مرتبه بعد عقل ثابت می کند که این مفاهیم مصادیق غیر حسی نیز دارد و با توسعه در آنها این مفاهیم برای آنها نیز استفاده می شود.
بزرگی و کوچکی دو مفهومی هستند که ابتدا ما آنها را برای اجسام و حجم ها به کار می بریم. وقتی دو جسم را با هم مقایسه می نماییم، می گوئیم یکی بزرگ و دیگری کوچک است؛ یعنی حجم یکی بیشتر و حجم دیگری کمتر است.
گاهی هم این مفاهیم را در مورد غیر اجسام به کار می بریم. بطورمثال در امور اعتباری، به کسی که مقام مهمی دارد می گویند این شخص بزرگی است. معنای این جمله این نیست که حجم و بدن این شخص بزرگ است؛ بلکه یعنی این شخص مقامی دارد که اگر آن مقام مانند محسوسات با مقام دیگری مقایسه شود، می توان گفت این مقام نسبت به سایر مقامات بزرگ تر است.
این قاعده ای کلی است که مفاهیمی که برای محسوسات به کار برده می شود، گاهی توسعه داده شده و برای مصادیق عقلی، و حتی به عنوان صفاتی برای خدای متعال به کار می رود. بطورمثال علم، قدرت و حیات از صفات ذاتی خدای متعال است.
آنچه ما از این اوصاف درک می نماییم علم و حیات و قدرت خود ماست. اما آیا خدای متعال هم بواسطه چشم و گوش و سایر حواس علم پیدا می کند؟ یا حیات او به روحی است که در جسمی حلول کرده است؟ در حقیقت عقل ما حقایق این اوصاف را درک نمی کند و همین قدر می دانیم علم او غیر از علم هایی است که ما می شناسیم؛ حیات او هم به گونه دیگری است و هم چنین سایر اوصاف. همانطور که علمای کلام فرموده اند: برای بیان اوصاف خداوند باید مفهومی را به مفهوم دیگری تشبیه نماییم و قیدی تنزیهی هم به آن اضافه کنیم؛ بطورمثال بگوییم خدا علم دارد، اما نه مثل علم ما؛ قدرت دارد، اما نه مثل قدرت ما و...
بنابر این هنگامی که می گوئیم «خدا بزرگ است»؛ از باب توسعه در مفهوم «بزرگ»؛ چنین می فهمیم که مقام الهی خیلی بالاست. مثل شخصی که فرمانش در تمام جامعه جاری است و هرچه می گوید انجام می شود؛ هر چند ممکنست جثه کوچکی هم داشته باشد. چنین کسی مقام بالایی دارد.
ما اینجا در صدد بحث های کلامی نیستیم. هدف ما هم این است که خودرا به آن چه امیرالمؤمنین (ع) توصیف می فرمایند نزدیک نماییم. از طرفی هر چه تلاش نماییم که مفهوم روشنی از بزرگی و عظمت خداوند درک نماییم که لایق مقام الهی باشد، هیچ گاه به نتیجه نمی رسیم.
اما اجمالاً می فهمیم که خدای متعال عظمتی دارد که با هیچ عظمت دیگری قابل مقایسه نیست؛ می دانیم عظمت خدا به قدری است که مثل امیرالمؤمنین (ع) و فاطمه زهرا (س) وقتی در پیشگاه الهی به نماز می ایستادند، بدنشان به لرزه می افتاد؛ امام حسن مجتبی (ع) زمانی که به نزدیک مسجد می رسیدند رنگ از صورتشان می پرید.
آن ها چیزی را درک می کردند که ما آنرا نمی فهمیم. در روایتی نقل شده که وقتی حضرت زهرا (س) به نماز می ایستادند، خدای متعال خطاب به ملائکه می فرمود: یَا مَلَائِکَتِی انْظُرُوا إِلَی أَمَتِی فَاطِمَةَ… تَرْتَعِدُ فَرَائِصُهَا ۱؛ ببینید چطور بند بند بدن این کنیز من می لرزد!
خشیت اولیای خدا از عظمت الهی
عده ای گمان می کنند این ترس و خشیت از روی احساس گناه و از خوف عذاب است؛ اما چنین تصوری در باره پیغمبر اکرم (ص) و ائمه اطهار (ع) راه ندارد؛ کسانی که می گفتند: مَا عَبَدْتُکَ خَوْفاً مِنْ نَارِک ۲؛ خدایا من از ترس عذاب تو را عبادت نمی کنم.
این ترس به خاطر درک عظمت الهی است که خداوند گوشه ای از آنرا به کسانی که دوستشان دارد نشان داده است. خشیت و اضطراب حاصل از درک عظمت خدا را با مفهوم سازی نمی توان بیان کرد. همین اندازه می دانیم که معصومین (ع) و برخی از اولیای خدا چنان عظمت خدا را درک می کردند که در مقام عبادت این چنین مضطرب و وحشت زده بودند؛ تا حدی که رنگ از چهره شان می پرید و حتی گاهی به حالت بیهوشی یا مرگ اختیاری می افتادند.
آیات و روایات فراوانی در باره خشیت و خوف الهی و اوصاف ائمه اطهار (ع) در این مقام وارد شده است که انکار آن مثل انکار روشنی خورشید است؛ هر چند درک چنین مقامی برای ما دشوار است.
اما ائمه اطهار (ع) برای تربیت ما در راستای درک عظمت خدا راه کارهایی را به ما آموخته اند که بوسیله آنها در باره آثار عظمت الهی فکر نماییم و در نتیجه چنین تفکری قلب ما هم در مقابل عظمت خدا خاشع شود؛ و اگر ما همت داشته باشیم و این روش ها را ادامه دهیم، شاید روزی فرا رسد که پرده؛ برداشته شود و نوری هم بر دل ما بتابد و چیزی از عظمت الهی را درک کنیم؛ تا لیاقت ما چه باشد.
اندیشه در عظمت آفرینش
یکی از راه های درک عظمت الهی که در روایات هم به آن سفارش شده است تفکر در باره آثار این عظمت در آفرینش است ۳. ما اگر در روی کره زمین مسافرت نماییم، گستردگی زمین، عظمت کوه ها و سلسله جبال بزرگی مثل هیمالیا و وسعت دریاها و اقیانوس ها را ببینیم تا حدی می فهمیم کره زمین چقدر بزرگ است.
اگر مقداری با کیهان شناسی آشنا شویم، می فهمیم کره زمین با این عظمت، در مقابل منظومه شمسی مثل پرتقالی در مقابل یک کوه است. اگر مطالعاتمان را توسعه دهیم و دریابیم که خورشید که بسیار بزرگ تر از زمین است و مجموعه ستارگان منظومه شمسی چه وسعتی را در فضا گرفته اند، باز مقداری بیشتر به عظمت آفرینش پی می بریم. اگر در باره فاصله زمین تا خورشید مطالعه نماییم می ببینیم این مسافت به قدری زیاد است که نور خورشید حدود هشت دقیقه طول می کشید تا به زمین برسد.
از اینجا مسأله سرعت نور که هر ثانیه ۳۰۰ هزار کیلومتر است برای ما مطرح می شود. حال اگر یک روز بطول بیانجامد که نور از نقطه ای در فضا به نقطه دیگر برسد، چه فاصله عظیمی بین این دو نقطه است؟ و عاقبت اینکه ستاره ای وجود دارد که بیش از ده میلیارد سال طول می کشد تا نور آن به ما برسد و چه بسا زمانی نورش به ما برسد که خود ستاره منفجر شده و دیگر اثری از آن باقی نمانده باشد.
عالم آفرینش چنین عظمتی دارد و همه این ها تنها تا جایی است که علم بشر آنرا اثبات نموده است.
قطره ای در مقابل دریا
جا دارد با خود بیاندیشیم که در مقابل چنین آفرینش عظیمی ما چه هستیم؟ آیا بیش از یک الکترون؟ با این وجود آیا شایسته است که در مقابل خالق این عظمت عرض اندام کنیم؟ اما خدای متعال به همین ذره ناچیز که در باره او می فرماید: آیا روزگاری بر انسان گذشت که چیز مذکوری نبود ۴؟ چنان عزتی می بخشد که می گوید: نَفَخْتُ فِیهِ مِنْ رُوحِی ۵؛
موجود پستی که از یک اسپرم در بین میلیونها اسپرم دیگر، در یک قطره آب گندیده خلق شده، خداوند آن قدر کرامت به او بخشیده که بر سایر موجودات برتری داشته باشد و بتواند به جایی برسد که جانشین خدا شود.
نقل شده که مرحوم آخوند ملامحمد کاشانی هنگامی که در مدرسه صدر اصفهان برای نماز شب بلند می شد، در و دیوار و درخت ها همراه با او تسبیح می گفتند؛ و وقتی ایشان به نماز می ایستاد بدنش چنان می لرزید که رعایت استقرار شرعی در نمازهای واجب برایش به دشواری امکان داشت. چنین کسانی هستند که عَظُمَ الْخَالِقُ فِی أَنْفُسِهِمْ وَ صَغُرَ مَا دُونَهُ فِی أَعْیُنِهِمْ
در برخی از روایات توضیحاتی وارد شده که شاید تفسیر این مقام خلافت و جانشینی باشد؛ أَنَا أَقُولُ لِلشَّیْءِ کُنْ فَیَکُونُ أَطِعْنِی فِیَما أَمَرْتُکَ أَجْعَلْکَ تَقُولُ لِلشَّیْءِ کُنْ فَیَکُونُ ۶.
خداوند خطاب به بنده خود می فرماید: من اصالتاً هر چه اراده کنم، تحقق پیدا می کند؛ تو را هم اگر از من اطاعت کنی به جایی می رسانم که بالتبع همین گونه شوی و هر چه خواستی تحقق پیدا کند.
این عظمت که خداوند به انسان می دهد صفر بعلاوه عظمت الهی است. چون انسان از خودش چیزی ندارد؛ خودش همان یک اسپرم در بین قطره آبی گندیده است. این لطف الهی است که شامل حال انسان می شود. اگر انسان عظمت خدا را درک کرد، دیگر نمی تواند در مقابل خدا قد علم کند و بگوید: تو یکی، من هم یکی! تو گفتی نماز بخوان، اما من حال نماز خواندن ندارم! تو گفتی روزه بگیر، اما من حال روزه گرفتن ندارم! تو گفتی احکام خدا را در جامعه اجرا کنید، اما من دوست ندارم و...
همه عصیان ها و طغیان های بشر از این است که انسان اندازه خودرا در مقابل خدا نمی شناسد و عظمت خدا را درک نمی نماید. اگر چنین بود، می دانست زمانی بوده که لَمْ یَکُنْ شَیْئاً مَذْکُوراً؛ یا به فرمایش آیه دیگر خَلَقْتُکَ مِنْ قَبْلُ وَ لَمْ تَکُ شَیْئاً ۷.
این چشمه ای از تفکر درباره ی عظمت الهی است؛ اندیشه در باره حجم آفرینش. اما اینکه خداوند چگونه این عالم را آفریده است؛ مگر برای او آفریدن یک پشه با آفریدن ستاره ای که چند میلیارد سال نوری دور از ماست، تفاوتی دارد؟؛ إِنَّما أَمْرُهُ إِذا أَرادَ شَیْئاً أَنْ یَقُولَ لَهُ کُنْ فَیَکُونُ ۸.
البته حکمت اقتضا می کند که آفرینش برخی از موجودات تدریجی باشد تا مصالحی بر آن مترتب شود. این هم اراده اوست.
عظمت علم الهی
آنچه تابحال از عظمت؛ گفتیم، مربوط به حجم آفرینش بود؛ اما عظمت خداوند فقط از این جهت نیست؛ بلکه گاهی عظمت از جهات غیر حسی است؛ هم چنان که اگر کسی معلومات زیاد و فهم قوی داشته باشد. معلومات خدا چگونه است؟ همه ما معتقدیم آن چه در عالم اتفاق می افتد و آن چه تابحال اتفاق افتاده است، آن چه در عالم موجود است و آن چه موجود خواهد شد همه را خدا می داند؛ وَ عِنْدَهُ مَفاتِحُ الْغَیْبِ لا یَعْلَمُها إِلاّ هُوَ ۹.
برای درک این جنبه از عظمت علم الهی استادی را در نظر بگیرید که در کلاس درس برای ۱۰۰ نفر تدریس می کند. اگر یکی از شاگردان سؤالی را بپرسد، استاد می تواند خوب گوش کرده و جواب او را بدهد؛ اما اگر دو نفر با هم سوال کنند، توجه به سوال و پاسخ دادن به هر دو مشکل می شود.
حال اگر سه نفر و یا بیشتر با هم سوال کنند، آیا ممکنست استاد سوال همه را با هم بفهمد؟ روانشناسان می گویند ذهن انسان این قابلیت را دارد که در یک لحظه هفت ادراک داشته باشد. اما اگر هفتاد ادراک به ذهن هجوم آورد، چه؟ در صورتیکه خداوند از تمام کارهایی که میلیاردها انسان موجود در روی زمین در هر لحظه ای انجام می دهند، آگاه است و هر کس او را به هر زبانی صدا بزند می شنود.
آیا تابحال از خود پرسیده اید که همه توسلات و تضرعاتی که انبوهی از جمعیت در حرم های ائمه اطهار (ع) دارند، چه قدرتی می تواند همه آنها را بشنود، بفهمد و جواب بدهد؟ این قدرت یک بشر است، که یکی از اولیای خدا و بنده ای از بندگان خداست؛ که وجود او هم با کُنْ فَیَکُونُ؛ به وجود آمده است. حالا علم خدا چگونه است؟ او بر همه چیز احاطه دارد. أَلا إِنَّهُ بِکُلِّ شَیْءٍ مُحِیطٌ ۱۰. این هم شاخه دیگری از عظمت خداست.
کیفیت آفرینش
شاخه دیگر از عظمت خدا، کیفیت آفرینش است. آیا تابحال اندیشیده اید که خداوند موجود کوچکی مثل پشه، مگس، زنبور، یا مورچه را به چه صورت می آفریند، تا چه رسد به خلقت انسان!؟؛ أَ فَلا یَنْظُرُونَ إِلَی الْإِبِلِ کَیْفَ خُلِقَت ْ۱۱.
اگر ما اهل بصیرت باشیم، دیدن یک گیاه کافی است تا ما را مدهوش کند. باغچه ای که در آن کود متعفن ریخته اند، دانه؛ کوچکی در این باغچه افتاده و بر اثر بارش باران این دانه جوانه زده، چند روز بعد برگ هایی سبز و زیبا و مدتی بعد از آن گل های زیبا، رنگارنگ و معطر به بار می آورد. این چه عظمتی است؟ سراسر عالم خلقت جای تأمل و دقت و دیدن آثار الهی هست.
زمانی که در مدرسه حجتیه طلبه بودیم، گاهی استاد بزرگی که دارای مقامات علمی و معنوی بود، را می دیدم که کنار باغچه می نشست، به گلی خیره می شد و اشک می ریخت. ما غافل هستیم. عادت کرده ایم که سرسری به همه چیز نگاه نماییم. از همین رو عظمت خدا را درک نمی کنیم؛ به زبان می گوئیم «الله اکبر»؛ اما در دل به عظمت خدا توجه نداریم.
نتیجه
سوال این بود که ما چگونه می توانیم با عظمت خدا آشنا شویم. جواب این است که راه آشنایی با عظمت خدا تفکر، دقت و تمرکز در آیات الهی است. این عادت را دور بیندازیم که به همه چیز سرسری نگاه نماییم.
در قرآن هم این اخلاق مذمت شده است. وَ کَأَیِّنْ مِنْ آیَةٍ فِی السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ یَمُرُّونَ عَلَیْها وَ هُمْ عَنْها مُعْرِضُونَ ۱۲. سراسر عالم آیات الهی است؛ ولی گویا ما چشمانمان را می بندیم. اگر در پیدایش یک گیاه کوچک، یک حشره، یک حیوان کوچک، یا خلقت انسانی که خلیفة خدا است، دقت نماییم، درک می نماییم که خدا یعنی چه.
آیا انسان، چنین موجودی، با این ضعف، با این پستی، با این ذلت، با این حقارت جا دارد که در مقابل خداوند بایستد و گناه کند؟ تو با چه قدرتی گناه می کنی؟ آیا با چشمی که خدا میلیونها سلول مختلف را با هم ترکیب کرده و بصورت این اندام ظریف در صورت تو قرار داده، گناه می کنی؟ انسان چقدر باید خجالت بکشد که با نعمت های بهادار ای که خدا به او داده، خدا را مخالفت کند؟
بنابراین اولیای خدا زمانی که در باره زشتی گناهانشان فکر می کردند، گاهی حالت بی هوشی به آنها دست می داد، یا از درک عظمت خدا لرزه بر اندامشان می افتاد. این ها افسانه نیست؛ ما چون ندیده ایم یا کم دیده ایم، به سختی باور می نماییم.
نقل شده که مرحوم آخوند ملامحمد کاشانی هنگامی که در مدرسه صدر اصفهان برای نماز شب بلند می شد، در و دیوار و درخت ها همراه با او تسبیح می گفتند؛ و وقتی ایشان به نماز می ایستاد بدنش چنان می لرزید که رعایت استقرار شرعی در نمازهای واجب برایش به دشواری امکان داشت. چنین کسانی هستند که عَظُمَ الْخَالِقُ فِی أَنْفُسِهِمْ وَ صَغُرَ مَا دُونَهُ فِی أَعْیُنِهِمْ.
۱. بحارالانوار، ج ۲۸، ص ۳۷، باب ۲.
۲. بحارالانوار، ج ۶۷، ص ۱۸۶، باب ۵۳.
۳. ر. ک: الکافی، ج ۱، ص ۹۳، باب النهی عن الکلام فی الکیفیة: إِذَا أَرَدْتُمْ أَنْ تَنْظُرُوا إِلَی عَظَمَتِهِ فَانْظُرُوا إِلَی عَظِیمِ خَلْقِه.
۴. انسان / ۱: هَلْ أَتی عَلَی الْإِنْسانِ حِینٌ مِنَ الدَّهْرِ لَمْ یَکُنْ شَیْئاً مَذْکُوراً.
۵. جحر / ۲۹.
۶. مستدرک الوسائل، ج ۱۱، ص ۲۵۸، باب وجوب طاعة الله.
۷. مریم / ۹.
۸. یس / ۸۲.
۹. انعام / ۵۹.
۱۰. فصلت / ۵۴.
۱۱. غاشیه / ۱۷.
۱۲. یوسف / ۱۰۵.
منبع: nooremarefat.ir
مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب