گزارش نور معرفت؛
تفسیر البرهان منبعی برای فهم تفاسیر اهل بیت(ع) از آیات قرآن
به گزارش نور معرفت، تفسیر البرهان یکی از بزرگترین تفسیرهای روایی شیعی به شمار می آید که آیات قرآن کریم را بر مبنای روایات نقل شده از ائمه علیهم السلام تأویل و تفسیر می کند.
خبرگزاری مهر-گروه دین و اندیشه: تفسیر در لغت به معنای روشنی و روشنگری، پرده برداشتن، کشف کردن، توضیح دادن و آشکار کردن است. اینکه آیا میتوان تفسیر قرآن کریم را تعریف کرد و یا نه، نظریات مختلفی وجود دارد، عده ای اعتقاد دارند که نمی توان تعریف دقیق علمی و حتی غیر دقیق از تفسیر عرضه نمود؛ چونکه قواعد و چهار چوب علمی تخصصی بر قرآن کریم ساری و جاری نیست، بنابراین، فقط میتوان اظهار داشت: تفسیر، بیان سخن خدا و روشن کردن مفهوم آن است. و گروهی دیگر بر این عقیده اند که تفسیر، مانند دیگر علوم قابل تعریف است و هر کس بنا بر قرائنی که از تفسیر داشته به تعریف آن پرداخته است. بیشتر اندیشمندان اسلامی و پژوهشگران علوم قرآنی تفسیر قرآن کریم را تعریف نموده اند. برای نمونه به برخی از آنها اشاره می کنیم: آیت اللّه خویی می نویسد: «تفسیر، روشن ساختن مفهوم آیات قرآن مجید و واضح کردن منظور آفریدگار از آن آیات است» و علامه طباطبایی صاحب تفسیر جاودانه المیزان معتقد است: «تفسیر، عبارت است از روشن کردن معانی آیات قرآن و کشف مراد و مدلول آنهاست». تفاسیر قرآن بر مبنای طریق و روشی که هر مفسر برای تفسیر یک یا چند آیه از قرآن کریم انتخاب می کند به انواع مختلفی تقسیم می شوند و یکی از انواع تفسیر، تفسیر روایی است.
یکی از تفاسیر روایی که بر قرآن کریم نوشته شده است. تفسیر البرهان تألیف علامه سید هاشم بحرانی است.
علامه سید هاشم بحرانی که بود؟
سید هاشم بن سلیمان بحرانی مشهور به علامه بحرانی از فقها، محدثین و تحلیل گران شیعه در قرن یازدهم و اوایل قرن دوازدهم قمری و اهل بحرین است. علامه بحرانی مرجعیت دینی و اجتماعی اهالی بحرین را برعهده داشت. کتاب تفسیری البرهان فی تفسیر القرآن از اوست. شیخ حر عاملی صاحب کتاب وسایل الشیعه شاگرد اوست. آیت الله معرفت در رابطه با علامه بحرانی می گوید: علامه بحرانی از محدثان فاضل و جز پژوهندگان اخبار و روایات بود و احادیث فراوانی را گرد آورد؛ بی آنکه در جرح و تعدیل راویان آن سخنی بگوید یا به تأویل روایاتی که آشکارا با عقل و نقل در تعارض است، بپردازد.
میرزا عبدالله افندی بیشتر از ۷۵ تألیف بزرگ و کوچک و متوسط برای سید هاشم بحرانی ذکر کرده است که بیشتر آنها در زمینه علوم دینی است و بعضی از آنها عبارتند از:
۱- تفسیر البرهان
۲- غایة المرام فی حجة الخصام فی تعیین الامام عن طریق الخاص والعام
۳- الیتیمة والدرة الثمینة
۴- مدینة المعاجز
۵- معالم الزلفی فی معارف النشأة الأولی والأخری
۶ - المحجة فیما نزل فی القائم الحجة
۷- مصابیح الأنوار فی بیان معجزات النبی المختار
۸ - کشف المهم فی طریق خبر غدیر خم
۹ - حلیة الأبرار فی فضائل محمد صلی الله ضد و آله و آله الأطهار علیهم السلام
۱۰- الإنصاف فی النص علی الأئمة الاثنی عشر الأشراف.
شیخ یوسف بحرانی در لؤلؤة البحرین گفته است که ایشان در روستای نعیم در منزل شیخ عبدالله بن شیخ حسین بن علی بن کنبار درگذشت؛ چونکه وی با دختر شیخ علی بن شیخ عبدالله مذکور ازدواج کرده بود. بدن مطهرش به روستای توبلی منتقل شد و در مقبره ماتینی از مساجد مشهور روستا به خاک سپرده شد. قبر وی مزار معروفی است. درگذشت وی در سال ۱۱۰۷ بود. بعضی از شیوخ درگذشت او را چهار سال پس از وفات شیخ محمد بن ماجد ذکر کرده اند که در این صورت درگذشت وی در سال ۱۱۰۹ خواهد بود.
تفسیر برهان
تفسیر البرهان یکی از بزرگترین تفسیرهای روایی شیعی به شمار می آید که آیات قرآن کریم را بر مبنای روایات نقل شده از ائمه علیهم السلام تأویل و تفسیر می کند و با در نظر گرفتن الفاظ ظاهری قرآن کریم به معنای باطنی آیات می پردازد. ازاین رو متن تفسیر را سخنان ائمه علیهم السلام تشکیل می دهد که از لایه های ژرف و عمیق، قرآن پرده برداشته اند.
محدث جلیل القدر علامه سیدهاشم بحرانی با رفتن به تفاسیر روایی و دیگر منابع و مصادر روایی شیعه به عرضه تفسیر مأثوری جامع و مستند به بیانات و سخنان و توضیحات خاندان علیهم السلام در رابطه با و یا در رابطه با آیات قرآن پرداخته است و دریایی عظیم از معارف و حیاتی را در اختیار جویندگان و تشنگان این معارف قرار داده است.
نکاتی که باید در مورد تفاسیر روایی خصوصاً تفسیر البرهان در نظر داشت
خواننده و رجوع کننده به این تفسیر باید پیشاپیش از چند نکته آگاه باشد:
اول. آنکه روایات جمع آوری و منظم شده در این تفسیر از جهت چگونگی ربط آنها با آیات، به طور عمده دو دسته اند:
الف) روایاتی که صریحاً در تفسیر آیه ای از معصومین علیهم السلام صادر گردیده است.
ب) روایاتی که ظاهراً در مقام تفسیر آیه ای نبوده اند اما از محتوایی برخوردار می باشند که به فهم و تفسیر آیه کمک می کنند و یا آنکه اطلاعات بیشتری در رابطه با آیه در اختیار خواننده می گذارند.
دوم. آنکه روایات موجود در تفسیر از جهت چگونگی توضیح و تفسیر آیات هم دو دسته اند:
الف) برخی از روایات معنای ظاهری آیه را توضیح می دهند و از مفهوم آن رفع ابهام می کنند.
ب) برخی از روایات ناظر به معنای باطنی آیه ای هستند و این به مفهوم نفی معنای ظاهری آن نیست.
ج) برخی از روایات مصداقی از مصادیق مختلف یک آیه را توضیح می دهند و این بدان معنا نیست که تفسیر آیه منحصر به همین یک مصداق است و نمی توان مصادیق دیگر آیه را که به اقتضای مطلق یا عام بودن آیه میتوان از آن استنباط نمود جز مفاد آیه دانست.
سوم. آنکه در تفسیر برخی از آیات هم هیچ روایتی ذکر نشده است و این بدان معناست که یا ائمه علیهم السلام روایتی به علت وضوح معنای آیه یا به ادله دیگر در تفسیر آیه نفرموده اند و یا آنکه فرموده اند اما به دست ما نرسیده است و یا آنکه مانده است. در منابع موجود بوده است اما از دسترس مؤلف محترم به دور مانده است.
چهارم.آنکه روایاتی هم در منابع روایی ما موجود است که به نحوی با آیه ای از آیات مرتبط می باشد و جا داشته است که در ذیل آن آیه آورده شود اما گویا مؤلف به آن وقوف نیافته
پنجم. آنکه در نقل پاره ای از روایات از تفسیر علی بن ابراهیم، مؤلف نام امامِ گوینده حدیث را نیاورده است و مستقیماً از علی بن ابراهیم نقل می کند. شواهد دال بر این مطلب است که روایت مزبور سخن و رای علی بن ابراهیم نیست بلکه حدیث امام ضد السلام است.
ششم. آنکه آیا همه روایاتی که در این تفسیر آمده است صحیح و معتبر می باشد؟ بدون شک چنین نیست و این ادعا را شاید نتوان در رابطه با هیچ کتاب روایی و حدیثی نمود.
تفسیر البرهان واجد دو مقدمه است که یکی از آن مؤلف یعنی علامه بحرانی است که در آغاز جلد دوم آمده است و دیگر مقدمه ای است که در چاپ عربی منتخب این ترجمه انتشارات (اعلمی بیروت) آمده و کل جلد اول را به خود مختص کرده است. این مقدمه که عنوان آن «مرات الانوار و مشکات الاسرار» است، اثر یکی از محدثان عالیقدر و مشاهیر قرن دوازدهم ابوالحسن بن محمد طاهر عاملی نباطی فتونی می باشد و حاوی مطالبی ارزشمند در رابطه با قرآن و معارف عالیه آن بخصوص در ارتباط با شأن و منزلت عظیم خاندان علیهم السلام از منظر ظواهر و بواطن آیات قرآن است که مطالعه آن برای علاقه مندان مغتنم خواهد بود.
گفتنی است که این مقدمه خود اثر مستقلی بوده است که ظاهراً مؤلف آن بنا داشته است آنرا مقدمه تفسیر روایی ای که خود در دست تألیف داشته است قرار دهد که به علت تناسب آن با تفسیر البرهان از جانب ناشر متن عربی تفسیر البرهان بعنوان مقدمه به آن منضم شده است.
ویژگی های ترجمه تفسیر البرهان
این تفسیر در ۹ جلد توسط آقایان رضا ناظمیان، علی گنجیان و صادق خورشا ترجمه شده است و توسط انتشارات کتاب بامداد به زیور طبع آراسته شده است.
گفتنی است در ترجمه، روایات دقت کامل صورت گرفته تا مفهوم عبارت ها آنچنان که مراد امامان ضد السلام بوده است، به فارسی درآید. لیکن ذکر این نکته ضروریست که در ترجمه متون مقدس، شامل قرآن و نهج البلاغه و روایات مأثور و منقول از پیامبر اکرم صلی الله ضد و آله و امامان معصوم ضد السلام کلمات اهمیت ذاتی پیدا می کنند چونکه هر کلمه با دقت و وسواس انتخاب می شود تا معنای خاصی را برساند از این روی رعایت امانت اقتضا می کند همه کلمات ترجمه شده و معنای مستقیم آنها وارد متن ترجمه شود.
به علاوه ساخت های دستوری و تعابیر و ترکیب های مجازی استعاری یا کتابی به نزدیک ترین معادل ها ترجمه شده و در معنای اولیه خود به کار می روند. اما از طرفی با عنایت به ایجاز زبان عربی و تفاوت قالب های دستوری و بیانی زبان عربی و فارسی در ترجمه این، متون به معنای مستقیم کلمات بسنده نشده تا متن ترجمه ناهموار و نامانوس و گاه میهم. نباشد و به همین روی، در ترجمه این تفسیر، مترجمان تلاش کرده اند با افزایش برخی کلمات خنثی که در یافت معنا تغییری ایجاد نمی کند و فقط جنبه توضیحی دارد پیام را صریح و روشن به خواننده منتقل کنند تا خواندن و دریافت معنای متن تفسیر برای گروههای مختلف مخاطبان میسر گردد. خواننده از شیوه آرایش کلمات در خواهد یافت که مترجمان در ترجمه عبارت های متن عربی از الگوهای دستوری و قالب های بیانی زبان فارسی پیروی کرده و از اختیارات محدود خود در این حوزه آگاهی داشته اند ترجمه آیات قرآن کریم از ترجمه مترجم بزرگ، قرآن، استاد محمد مهدی فولادوند انتخاب شده تا بر روانی و یکدستی متن بیفزاید.
مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب