خاك سرمه خیز اصفهان ،
بانویی که باب تحصیل علوم دینی را برای زنان گشود
به گزارش نور معرفت، اصفهان معلمی برای او با زیست روزمره گره خورده بود و فقط یک شغل نبود، نه تنها معلم و مدیری برای تعلیم دیگران بود، بلکه امورات افراد را هم اصلاح می کرد و مشاوره می داد و به غیرازاینکه مدیر و معلم اخلاق بود، با دیگر معلمان و شاگردان برخورد مادرانه داشت.
در سنت ایرانی اسلامی، معلمی شغل نیست، بلکه پیشه ای است که با زندگی معلم درهم آمیخته است، بنابراین زنان و مردان معلم، مجالس درس را بعضاً در خانه خود برگزار می کردند و نه تنها مکان زندگی و محل درس و تحصیل را از یکدیگر جدا نمی دانستند، بلکه حتی خانه را به دانشگاه تبدیل می کردند.
بانو «زینت السادات علویه همایونی» معروف به بانو همایونی، یکی از نخستین زنانی بود که مجلس درس دینی را در خانه خود برگزار کرد و بعدها نخستین حوزه علمیه زنان را مدیریت و تمشیت کرد. این بانوی فقیه و مجتهده از نزدیک ترین شاگردان سیده نصرت بیگم امین معروف به بانو امین بوده است.
همپای تجربه های استاد
زینت سادات قلمکاریان، یکی از مدرسین مکتب فاطمه و از شاگردان بانو علویه همایونی است که به ایسنا می گوید: زینت السادات علویه همایونی شاگرد حاج خانم نصرت امین بود. خانم همایونی می گفتند که از ابتدا به فراگیری علم علاقه مند بودند و خانواده ایشان هم خانواده ای اهل علم و فرهنگی بود، اما به علت این که دختران در آن زمان به سهولت امکان تحصیل را نداشتند مادرشان ایشان را در سن ۱۶ سالگی برای تلمذ خدمت خانم امین بردند. علویه همایونی می گفت بااینکه دختر به روزی بوده و زیاد اهل مسائل مذهبی و دینی نبوده است، اما در همان سن کم در نخستین دیدار و هم کلام شدن با خانم امین، تحت تاثیر قرارگرفته و از آن موقع تا وقتی که خانم امین زنده بودند در خدمت خانم امین کسب معرفت و شاگردی کرده و به این شاگردی هم افتخار می کردند.
او در مورد روند آشنایی بانو علویه همایونی با دروس حوزوی بیان می کند: خانم همایونی به مرور به درس های حوزوی علاقه مند شدند و به دلیل این که حوزه های علمیه خواهران وجود نداشت، خودشان در منزلشان اساتید آقا را دعوت می کردند و یا برای کسب علم به منزل اساتید حوزویِ آقا می رفتند. همسر ایشان که از بازاریان بودند و با آقایان علما و مدرسین ارتباط داشتند آنها را برای تدریس به خانم همایونی دعوت می کردند. در آن دوران هر خانمی می خواست درس های حوزوی را فرابگیرد باید در محضر آقایان کسب علم می کرد. ما هم به همین منوال درس دین خواندیم و بعد در نخستین حوزه علمیه خواهران که خانم همایونی مبدع و مدیر آن بودند آغاز به تدریس کردیم. البته خانم همایونی علیرغم عمل به وظایفشان در خانه، به کسب علم هم می پرداختند. ایشان روزهای متمادی و مرتب خدمت خانم امین می رسیدند و از محضر ایشان بهره می بردند و شاگرد خاص ایشان بودند و اهداف ایشان را پیاده می کردند. بعدازاینکه حضور در مدارس و دبیرستان ها برای دختران محجبه و مذهبی مشکل شد، خانم علویه همایونی پیشنهاد تأسیس مکتب فاطمه را با حاج خانم امین مطرح نمودند.
این مدرس علوم دینی ضمن اشاره به مجلس درس خانگی زنده یاد زینت السادات علویه همایونی، ادامه می دهد: ما مدرسان مکتب فاطمه هم بخشی از تحصیلات خویش را نزد خانم همایونی و در منزل ایشان گذراندیم. ایشان در منزل، منطق و حکمت تدریس می کردند. منزل شخصی ایشان، هم دانشگاه، هم مدرسه، هم مرکز مشاوره و هم مرکز حدیث بود. به غیر از جلسات تفسیر و حدیث، اساتید دانشگاه را به خانه دعوت می کردند تا درس هایی از ادبیات فارسی را تدریس کنند. ما در این جلسات، سعدی خوانی و حافظ خوانی و کلیله و دمنه و منطق الطیر عطار را آموختیم. در منزل معمولی خودشان زمینه را فراهم می کردند که شاگردان انواع معارف را بیاموزند و به هیچ وجه هزینه ای برای این کار دریافت نمی کردند و حتی با هزینه شخصی از محصلان پذیرایی می کردند. در جلسات عمومی برای خانم ها هم اجازه نمی دادند کسی به اندازه یک جعبه گز یا شیرینی برای پذیرایی هزینه کند و بااینکه بضاعت فراوانی نداشتند و ثروتمند نبودند، اما دوست نداشتند کسی هزینه کند.
قلمکاریان در مورد سوابق معلمی علویه همایونی بیان می کند: خانم همایونی قبل از تأسیس مکتب فاطمه در مدرسه جعفری که متعلق به آقای فیروزیان بود مدیریت و معاونت داشتند؛ البته کلاس های اخلاقی هم برگزار می کردند.
او روند تأسیس مکتب فاطمه، نخستین حوزه علمیه خواهران را تشریح می کند و می افزاید: تأسیس مدارس مذهبی در آن دوران کار ساده ای نبود، بنابراین خانم همایونی به استادشان خانم امین پیشنهاد کردند که برای تحصیل زنان متدین که از امکانات آموزشی در بستر آن زمان محروم بودند مدرسه علمیه تأسیس کنند و زنان مذهبی را به کسب علم تشویق کنند. خانم امین با حکم اجتهادی که داشتند توانستند از اداره فرهنگ آن زمان مجوز تأسیس مکتب فاطمه را دریافت نمایند. علویه همایونی ۳۰ سال مدیریت مکتب فاطمه را به عهده داشتند و زمینه کار و تحصیل طلاب را هم فراهم نموده و خیلی خالص و مخلص و مادرانه و بدون دریافت کوچک ترین وجهی مدیریت می کردند. پس از ۳۰ سال هم و با وجوداینکه مدیریت مکتب را واگذار کردند باز به فعالیت در منزل ادامه دادند. جلساتی تدریس تفسیر و حدیث را در منزل خود دایر می کردند و به مطالعه و پژوهش می پرداختند که درنتیجه آن کتاب «زن محضر خلاقیت الله» را تدوین کردند و چندین اثر دیگر ازجمله ترجمه کتاب ملاصدرا و کتابی در باب ولایت را از خود به جا گذاشتند.
این مدرس حوزوی در مورد اخلاق معلمی زنده یاد علویه همایونی می گوید: ایشان غیرازاینکه مدیر و معلم اخلاق بودند، با دیگر معلمان و شاگردان برخورد مادرانه داشتند، به صورتی که هیچ کس فکر نمی کرد که با یک مدیر مواجه می باشد. برای حل وفصل مشکلات شخصیِ همه تلاش می کردند و حتی شاگردان و دانشجویان را به خانه خود یا مکتب دعوت می کردند و سفره می انداختند و پذیرایی می کردند. ایشان فقط معلم و مدیری برای تعلیم دیگران نبودند، بلکه امورات افراد را هم اصلاح می کردند و مشاوره می دادند. مرتب تا اواخر زندگی خود به مشاوره دادن و ارتباط با عموم مردم مشغول بودند. به مردم و مراجعان در مورد شخصی ترین مسائلشان مشورت می دادند و کسی که از خانم همایونی مشورت می گرفت واقعاً احساس سبکی می کرد و خوش حال از نزد ایشان برمی گشت. معلمی برای ایشان با زیست روزمره شان گره خورده بود و فقط یک شغل نبود؛ البته قاطعیت خاصی هم داشتند.
قلمکاریان در ادامه خاطرنشان می کند: مکتب فاطمه نخستین مکتب مادر و خیلی عمیق و علمی بود، بعدها مکاتب دیگری با الگوگیری از این مکتب تأسیس شدند اما به تعمق مکتب فاطمه نبودند. خروجی ها و فارغ التحصیلان این مکتب، شخصیت های علمی و تأثیرگذاری شده اند. خانم همایونی درعین حال که بر مسائل درسی خیلی سختگیر بودند، تاکید می کردند که نباید درس مانع ازدواج و تشکیل خانواده دختران شود و خواهران را به ازدواج و فرزندآوری و تحصیل تشویق می کردند.
او مکتب فاطمه را برترین حوزه علمیه خواهران تا سال ها بعد از تأسیس آن دانسته و اضافه می کند: حوزه ها در آن دوران مستقل بودند و مکتب فاطمه هم یک حوزه مادر بود. مؤسس آن نخستین بانوی مجتهده، خانم امین و مدیرش علویه همایونی بودند. این حوزه بر دیگر حوزه های خواهران برتری داشت، حتی حوزه های علمیه قم از این حوزه الهام گرفتند. پس از واگذاری مدیریت مدرسه به آقایان وجه ابداعی و عرفانی خویش را از دست داد. خانم همایونی تلاش می کردند از بهترین معلمان برای تدریس دعوت کنند. در برنامه درسی مکتب فاطمه ادبیات فارسی و سعدی خوانی و کتب اخلاقی غیره همچنان لحاظ شده بود. از آغاز سه زبان انگلیسی، عربی و فارسی از درس هایی بود که در مکتب تدریس می شد.
همایونی در نگاه دانش آموختگان
مرضیه شکوهنده هم یکی از دانش آموختگان مکتب فاطمه است که در گفتگو با ایسنا بیان می کند: خانم همایونی شخصیت قاطعی داشتند و روی درس خواندن شاگردان بشدت حساسیت داشتند، مدیر سخت گیری بودند و روی موارد انضباطی تاکید داشتند؛ بنابراین من در دوران تحصیل رابطه مستقیمی با ایشان برقرار نکرده بودم. حتی یک مرتبه به دلیلی که در خاطرم نمانده با من دعوا کردند. من سالهای طولانی بعدازاینکه از مکتب فاطمه رفتم و جنگ تمام شده بود حدود سالهای ۱۳۸۰ در کتاب خانه امیرالمؤمنین، مجدداً خانم همایونی را ملاقات کردم و ایشان من را شناختند و گفتند که خیلی دنبال من گشتند و کنجکاو بودند بفهمند که سرنوشت من چه شده و الآن کجا هستم. وقتی این مطلب را از ایشان شنیدم درحالی که حتی توقع نداشتم من را به خاطر بیاورند، متوجه شدم که واقعاً حواسشان به همه شاگردان مکتب بوده است.
او ادامه می دهد: وقتی در شرایط اوج اختناق سیاسی، حزب رستاخیز تشکیل شد و اعلام نمودند که همه باید در این حزب ثبت نام کنند، من اعلامیه ای را در این خصوص رونویسی کردم و بامداد زود قبل از این که کسی به مکتب بیاید آنرا بر روی دیوار مکتب نصب کردم. وقتی حاج خانم اعلامیه را دیده بودند کل بچه ها را به صف کردند و گفتند کسی نباید اینجا فعالیت سیاسی داشته باشد. ما اینجا می خواهیم در یک فضای امن درس بخوانیم و هرکس این اعلامیه را تدارک دیده خودش را معرفی نماید. ایشان همان جا همه را از فعالیت سیاسی در مکتب منع کردند.
به گزارش نور معرفت به نقل از ایسنا، مکتب فاطمه(س) زمینه ساز فعالیت اجتماعی و سیاسی زنان مذهبی شده است و بعضی از اساتید و دانش آموختگان آن در مبارزات سیاسی پیش و بعد از انقلاب شرکت داشته اند، ازجمله شهیده بتول عسگری را میتوان نام برد که از پایه گذاران نخستین واحد خواهران سپاه پاسداران بود، همینطور مهرشاد شبابی، محصل مکتب فاطمه(س) نمونه ای دیگر از زنانی است که در جریان انقلاب و بعدازآن فعالیت سیاسی داشت و حتی در کردستان و کرمان در بحبوحه فعالیت گروههای تجزیه طلب به مبارزه ضد آنان پرداخت.
منبع: نور معرفت
مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب