یادداشتی از جلال ریزانه؛
هدف آینده پژوهی اسلامی محقق ساختن زندگی مطلوب و سعادت اخروی است
به گزارش نور معرفت جلال ریزانه در یادداشتی آینده پژوهی اسلامی را نسخه ای نو از آینده پژوهی می داند که می کوشد در قالب و اصول دین اسلام قرار گیرد.
به گزارش نور معرفت به نقل از مهر، جلال ریزانه در یادداشتی پیرامون آینده پژوهی اسلامی نوشته است:
آینده پژوهی اسلامی، نسخه ای نو از آینده پژوهی است که می کوشد در قالب و اصول دین اسلام قرار گیرد و از جهان بینی و سفارش های اسلامی نهایت استفاده را می کند. آینده پژوهی اسلامی دانشی ارزش بنیان است و به همین سبب ارتباطی تنگاتنگ و ناگسستنی با جهان بینی، ایدئولوژی و فرهنگ اسلام دارد. آینده پژوهی اسلامی برخلاف آینده پژوهی سکولار نه تنها دین را کنار نمی گذارد، بلکه بر این باور است که نمی توان بدون سازگاری با اسلام و بهره گیری از آموزه های گسترده آن آینده پژوهی کرد.
آینده پژوهی اسلامی، هنوز در مراحل اولیه رشد است. در خلال سالهای ۱۹۸۰ تا ۱۹۹۰ میلادی، اغلب تالیفات در این رابطه، توسط ضیاالدین سردار و بعضی از همکارانش نوشته شد.
دیدگاه های مطرح در مورد آینده پژوهی اسلامی را می توان به دو دسته کلی تقسیم کرد.
بر پایه دیدگاه نخست، آینده پژوهی در جوامع اسلامی را می توان به صفت اسلامی موصوف کرد؛ چون که تحت تاثیر نگرش و جهان بینی اسلامی است و توسط مسلمانان به سامان می رسد. بر طبق این دیدگاه دین مبین اسلام بخشی از چارچوب شناختی _ هنجاری آینده پژوهان مسلمان را تشکیل می دهد و آینده پژوهان حتی به صورت ناخواسته جهان بینی اسلامی را در نظر می گیرند و از آموزه های اسلامی بهره می جویند. درست است که اعتقادات دینی آینده پژوه بر آینده پژوهی تأثیرگذار است، اما این کمترین تاثیر دین است. آینده پژوهی یک دانش غربی و سکولار است. این دانش دین را به رسمیت نمی شناسد و حتی در اصول و مفروضات، ناسازگاری هایی با آن دارد؛ مثل نادیده انگاشتن اراده الهی. پس با این شرایط مسلمان بودن آینده پژوه نمی تواند دلیل بر اسلامی بودن آینده پژوهی باشد؛ چون که آینده پژوه مسلمان خویش را تسلیم چارچوب شناختی - هنجاری رایج حاکم بر آینده پژوهی کرده است.
دیدگاه دوم توسط ضیاالدین سردار مطرح گردیده است. به اعتقاد او علم اسلامی زیربنا و راه اصلی برای رسیدن به آینده پژوهی اسلامی به شمار می آید و باید علم آینده پژوهی را اسلامی کرد. ضیاالدین سردار اعتقاد دارد که علم اسلامی و نظریه پردازی در قالب دین اسلام راه مناسبی برای شکل دادن به آینده پژوهی اسلامی است.
بر اساس این دیدگاه آینده پژوهی همچون یک علم چند رشته ای و فرارشته ای، باید ارتباط لازم را با علوم اسلامی برقرار کرده و در وجوهی که ضروری می باشد، مطابق جهان بینی اسلامی باز تعریف شود
برای شناخت دقیق آینده پژوهی اسلامی باید پیش از هر چیز به دیدگاه دین اسلام نسبت به آینده دقت نماییم. در قرآن به مؤمنان سفارش شده که پیش از هر تصمیم و اقدامی درباره پیامدها و عواقب آن بیندیشند و با صاحبان خِرد مشورت کنند. در این آیات به انسان ها اخطار داده شده که اگر دوراندیشی و آینده نگری نداشته باشند، به مهلکه گرفتاری ها می افتند.
با نگاهی اجمالی می بینیم قرآن کریم مملو از توجه و اخطار نسبت به آینده است و توجه به آینده و تفکر درباره آینده در خیلی از آیات قرآن مورد تاکید قرار گرفته است. دوراندیشی و آینده نگری به معنای توجه به عواقب و نتایج اعمال از واژه های مهمی است که در قرآن به دفعات به آن اشاره شده است. مثلاً قرآن کریم در سوره یس آیه ۴۵ در مورد آینده و توجه به آن فرموده است: قیلَ لَهُمُ اتَّقُوا ما بَیْنَ أَیْدِیکُمْ وَ ما خَلْفَکُمْ لَعَلَّکُمْ تُرْحَمُونَ.
مردم را گویند از گذشته و آینده خویش بترسید، شاید مورد رحمت خدا قرار گیرید.
در آیه ۱۳۷ از سوره آل عمران داریم: قَدْ خَلَتْ مِنْ قَبْلِکُمْ سُنَنٌ فَسِیرُوا فِی الْأَرْضِ فَانْظُروا کَیْفَ کانَ عاقِبَهُ الْمُکَذِّبِینَ.
به یقین قبل از شما سنت هایی بوده (و سپری شده) است. پس در روی زمین گردش کنید و بنگرید که سرانجام تکذیب کنندگان چگونه بوده است.
این آیه هم مانند آیه قبل شامل چند نکته کاربردی است:
۱. با آگاهی از گذشته، می توان آینده را پیشبینی کرد: "فَسِیرُوا"، "فَانْظُروا".
۲. قوانین و سنت های ثابتی بر تاریخ حاکم است: "قَدْ خَلَتْ مِنْ قَبْلِکُمْ سُنَنٌ".
۳. این قوانین، سنت های ثابت الهی هستند که سرنوشتِ انسان ها و جوامع بر مبنای آنها تعیین می شود و با تفاوت اقوام، زمان و مکان تفاوتی نمی کنند
تأکید بر آینده نگری در دین اسلام، یک نکته مهم و در واقع اولین شاخص مهم را در آینده پژوهی اسلامی آشکار می کند. در این شاخص مهم میان آینده پژوهی سکولار و اسلامی توافق نظر وجود دارد.
نه تنها در آیات قرآن بلکه در روایات و احادیث اسلامی هم توجه به آینده و آینده نگری به دفعات مورد تاکید قرار گرفته است. برخی روایات بیان کننده آینده روشن و یا تاریک برای بشر است. این گونه روایات با این فرض که از صحت سند و دلالت معتبر و قابل توجه برخوردار باشد، در آینده پژوهی اسلامی به کار می آید. این گونه روایات حیطه منابع و استنباط آینده را برای محققان گسترده نموده، با تبیین آینده، از مردم انتظار دارند که خویش را برای رویارویی با شرایط مطلوب یا نامطلوب آینده مهیا سازند.
اینگونه روایات گویای این است که مؤمنان باید برای رویارویی با آینده طرح ریزی لازم و اقدام های مؤثر داشته باشند. ایجاد دغدغه نسبت به آینده و توجه به آن مورد تاکید اسلام است. بر مبنای آموزه های اسلامی، انسان ها دارای ظرفیت های ارزشمندی هستند. انسان ها و جوامع بشری همیشه ظرفیت های بالقوه دارند که با ایجاد حساسیت نسبت به آینده، می توان این توان را به فعلیت رساند.
آینده پژوهی از این لحاظ، برای اندیشمندان اسلامی هم مهم می باشد که با استفاده از پیشبینی آینده، که در روایات معتبر آمده است، به طراحی و تبیین مسائل علمی و فرهنگی بپردازند تا بتوانند مؤمنان جامعه را در چنین شرایطی از گزند خطرات ایمن نگه دارند
آینده پژوهی اسلامی به این معنا دانشی است که با اتکا به مبانی اسلامی و بهره مندی از ابزارهای علمی و به کارگیری خلاقیت، توان خلق فناوری های جدید، ساز و کارهای فرهنگی و علمی شایسته جامعه اسلامی را دارد. به بیان دیگر، دانشی است که می تواند همه مؤلفه های جامعه مطلوب اسلامی آینده را تصویر کرده، در پیش رو قرار دهد.
هدف آینده پژوهی سکولار، حفظ و بهبود سطح آزادی و رفاه بشر است. از دیدگاه اسلام این هدف مشکلی ندارد، اما نمی تواند بعنوان هدف کلان آینده پژوهی اسلامی در نظر گرفته شود. چون که بر مبنای اسلام، آینده مطلوب رسیدن به رضای خدا و سعادت اخروی و دنیوی است. در این راه انسان مهم ترین نقش را در تأمین سعادت فردی و اجتماعی دارد. ازاین رو هدف اساسی آینده پژوهی اسلامی گسترش عدالت و معنویت برای رسیدن به سعادت و قرب الهی است. آینده پژوهی اسلامی می کوشد که انسان ها در کنار زندگی مطلوب دنیوی، به چشم انداز اصلی که سعادت اخروی است، هم دست یابند.
مطلب را می پسندید؟
(0)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب