آیت الله سیفی مازندرانی:
اهتمام شارع در درجه اول بر اقامه دین است نه احكام فرعیه فردی
به گزارش نور معرفت آیت الله سیفی مازندرانی در تبیین نظریه فقه فعال اظهار داشت: باید فقهی كه اسلام و قرآن به ما عرضه نموده و فقیه بحث می كند، فقهی باشد كه بتواند حكومت اسلام را اداره كند.
به گزارش نور معرفت به نقل از مهر، دومین گعده علمی فقه حکومتی، با حضور آیت الله علی اکبر سیفی مازندرانی، نظریه پرداز ایده «فقه فعال» و از اساتید دروس خارج فقه و اصول حوزه علمیه قم دوشنبه ۱۲ خردادماه در قم برگزار گردید.
وی در جمع اعضای هماندیشی فقه حکومتی اظهار داشت: فقها در تعریف فقه به احکامی نظر دارند که برنامه عملی است، بنابراین اسمش را حکم فرعی عملی می گذارند؛ یعنی آنچه باید در خارج عملی شود.
آیت الله سیفی مازندرانی با اشاره به اینکه فقه در روایات به معنای رایج نیامده است اضافه کرد: فقها بیشتر به احکام الزامی می پردازند چون این احکام تکلیفآور و مستحق ثواب و عقاب است.
مراد از فقه در لسان آیات و روایات
وی خاطرنشان کرد: در همان آیه «نفر» که همه فقها راجع به فقه می آورند، هر کسی که با زبان عرب و آیات شریفه آشنایی داشته باشد، اصلاً به نظرش این تلقی نمی آید. فقهی که باعث انذار است، طبعاً علم به احکام فرعی نیست. آیا در رساله های عملی جنبه انذار و ترس هست؟ آنچه باعث انذار است، آیات بهشت و جهنم و عذاب و دوزخ است.
آیت الله سیفی مازندرانی همینطور با اشاره به آیه ۱۰۵ سوره نساء که می فرماید إِنَّا أَنْزَلْنا إِلَیْکَ الْکِتابَ بِالْحَقِّ لِتَحْکُمَ بَیْنَ النَّاسِ بِما أَراکَ اللَّهُ وَ لا تَکُنْ لِلْخائِنینَ خَصیماً، خاطرنشان کرد: "لتحکم" یعنی حکومت بر مردم و "بین الناس" ظهور در اجتماع دارد. مراد قوانینی است که جامعه را به سمت آنچه هدف از بعثت و خلقت و انزال کتب است، سوق می دهد. با عنایت به اینها اجتماعی بودن در متن آیه آمده، می توان گفت از این آیه، فقه نظام در می آید. کسی که حکم بین ناس می کند، می خواهد نظام اجتماعی را به سمت هدف از انزال قرآن مجید سوق دهد. چنین اقدامی حتما یک فقه نظاممند می خواهد.
این استاد سطوح عالی حوزه علمیه اضافه کرد: روایات و آیات، فقه را به معنای جامع گرفتهاند. آنچه از کتاب و سنت استفاده می شود این است.
آیت الله سیفی مازندرانی با اشاره به مقبوله عمر بن حنظله تاکید کرد: ائمه در مساله حکومت برای فقهای شیعه منسب حکومت را جعل کردهاند. منع کردهاند که مکلفین شیعه به حکام طاغوت رجوع کنند. حاکم طاغوت یعنی کسی که فرمان از خدا و رسول ندارد و خود بر مردم حکومت می کند. امکان دارد فاسق هم نباشد.
وی اضافه کرد: در مقبوله عمر بن حنظله، امام فرمود از حکامی که ولو به اسم حاکم اسلامی هستند اما شرایطی که خدا و برای حاکم اسلام معین فرموده را ندارند، نباید تبعیت کرد. حضرت فرمود برحذر باشید از اینکه بخواهید به اینها رجوع کنید. باید نگاه کنید چه کسی حدیث ما را نقل می کند.
آیت الله سیفی مازندرانی با اشاره به دیدگاه شیخ انصاری در ص ۴۳ کتاب القضا خاطرنشان کرد: شیخ انصاری در مورد اینکه او را باید حکم قرار دهید، می گوید: إنّ تعلیل الإمام ضد السلام وجوب الرضی بحکومته فی الخصومات بجعله حاکما علی الإطلاق و حجّة کذلک، یدلّ علی أنّ حکمه فی الخصومات و الوقائع من فروع حکومته المطلقة و حجیته العامة، فلا یختص بصورة التخاصم. می گوید چون من او را حاکم علی الاطلاق قرار دادم، بنابراین بر شماست که او را حاکم قرار دهید. این راه خاندان است که یک فقیه در همه شئون حکومت دارد.
وی افزود: عمده فقه، حکم بین الناس است نه اعمال فردی. هدف از انزال کتب و رسل، حکم بین الناس بیان شده. روایت هم برای فقیه حکومت مطلق قرار داده. حکم او بر احکام اولیه حاکم است. عقل و وجدان و شرع می گویند حفظ دین مقدم است. چون ولایت برای حفظ دین است، پس حکم فقیه بر همه احکام اولیه حکومت دارد. ادله ولایت فقیه، مثل دلیل لاحرج و لاضرر است؛ بر تمام ادله اولیه احکام حاکم است.
آیت الله سیفی مازندرانی با اشاره به بیانات حضرت امام (ره) تاکید کرد: این است سرّ کلام امام راحل که اگر فقیه حکم به تعطیلی حج کرد، رفتن به حج برای آحاد مردم حرام می شود. آنجا که استکبار جهانی بخواهد حج را وسیلهای برای استعمار قرار دهد، اگر فقیه حکم به منع ذهاب الی الحج کند، حج رفتن بر همه حرام می شود. فقیه تشخیص می دهد. فانی قدجعلته علیکم حاکماً.
این استاد برجسته حوزه تاکید کرد: در درجه اول اهتمام شارع مقدس برای اقامه دین الهی است. برای اجرای حکومت الهی است.
آیت الله سیفی مازندرانی آیه ۱۳ سوره شوری را همچون آیاتی برشمرد که ناظر به رسالت اقامه دین هستند: شَرَعَ لَکُمْ مِنَ الدِّینِ ما وَصَّی بِهِ نُوحاً وَ الَّذی أَوْحَیْنا إِلَیْکَ وَ ما وَصَّیْنا بِهِ إِبْراهیمَ وَ مُوسی وَ عیسی أَنْ أَقیمُوا الدِّینَ وَ لا تَتَفَرَّقُوا فیهِ کَبُرَ عَلَی الْمُشْرِکینَ ما تَدْعُوهُمْ إِلَیْهِ اللَّهُ یَجْتَبی إِلَیْهِ مَنْ یَشاءُ وَ یَهْدی إِلَیْهِ مَنْ یُنیبُ.
مراد از "إذا حَکَم بحکمنا" و مساله اختلافات در رؤیت هلال
وی اضافه کرد: برخی در مورد "حَکَم بحکمنا" فکر می کنند هر کسی که مقابل دیگری حکم می کند هم مصداق این بیان می شود در حالیکه اینگونه آن غرض اقامه محقق نمی گردد. اطلاق کلام امام صادق همه فقها را می گیرد. وقتی حکم از جانب ولیفقیه صادر شد، دیگر کسی حق مخالفت با او را ندارد. چه فقیه دیگری باشد یا صاحب مقلد باشد و...
آیت الله سیفی مازندرانی افزود: اگر کسی شمّ و ذوق فقاهت داشته باشد، می داند در اذا حکم بحکمنا، حکم واقعی مقصود نیست. چون لایزال فقها در احکام اختلاف داشتهاند. آیا ۶ حکم واقعی می توانیم در یک مساله داشته باشیم؟ این که می شود مصوبه. منتهی هر کس حکم کند حجت است. این حکم بحکمنا یعنی علی نظره و رأیه و اجتهاده و علمه بالحکم. هر چه حکم کرد، کسی حق مخالفت با او ندارد.
وی اضافه کرد: فرض کنید یک فقیه می گوید هلال ماه را می توان با چشم مسلح رؤیت کرد و امروز روز عید است. وقتی حکم کند، کس دیگر نمی تواند بگوید من این مبنا را قبول ندارم و رأی من چیز دیگری است. رأی تو محترم است اما نه در جایی که فقیه دیگر در آن مورد حکم کرده باشد. مخالفت با حکم صادر شده جایز نیست.
آیت الله سیفی مازندرانی افزود: به کتاب صوم صاحب جواهر نگاه کنید. علتش این است که شقاق و اختلاف و هرج و مرج در جامعه مسلمین ایجاد نشود.
وی اضافه کرد: تمام شواهدی که امروز از کتاب و روایات و فتاوا بیان کردیم این است که بدون شک کتاب و سنت گویای این معناست، نظر فقهای ما هم همین است که باید فقهی که اسلام و قرآن به ما عرضه نموده و فقیه بحث می کند، فقهی باشد که بتواند حکومت اسلام را اداره کند و جامعه را به سمت هدف پیش ببرد. فقها هم نظرشان همین است. منتهی در در مورد احکام فرعی کتاب نوشتهاند. در جای خودشان رسالت بزرگی انجام دادهاند، اما معنایش این نیست که فقه مختص به احکام عملی فردی است. اغلب اهتمام شارع به همان فقهی است که به نحو حکومت بر مردم باشد.
آیت الله سیفی مازندرانی اضافه کرد: کتبی در حد جواهر باید در مورد موضوعات حکومتی تدوین و به همگان ارائه شود.
تلاش های انجام شده توسط استاد در جهت فقه حکومتی
این استاد برجسته حوزه علمیه قم خاطرنشان کرد: ما از ۱۵ سال قبل اقدام عملی کردیم. حلقه اول فقه حکومتی، فقه جزا و قضا و برخی مباحث مستحدثه را تدوین کردیم که چاپ شده. سه جلد کتاب فقط در مورد فقه حکومت نوشتیم. سبک بحث ما عیناً مثل جواهر است. آرا متقدمین، کتاب و سنت را بررسی می نماییم.
وی افزود: از ما خواستند قواعد فقه حکومت را تدریس کنید. اخیراً تحت عنوان مبانی الفقه الفعال فی الحکومه و السیاسه اینها را هم بحث کردیم.
این استاد سطوح عالی حوزه علمیه اظهار داشت: بخشی از مسائل مستحدثه ما یک جلد مستقل در فقه العباده است؛ البته مراد فقه العبادهای که فقها در مورد آن کتاب نوشتهاند، نیست. آنرا که مفصلاً جدا نوشته بودیم. این فقه العباده به معنای همان مسائل مستحدثه عبادی است که بخش زیادی از آن به اجتماع مربوط می شود. مثلاً همین رؤیت هلال که با چشم مسلح است یا نه. این فقه عبادت است. در فقه العباده به مسائلی پرداختیم که به اجتماع ارتباط دارد.
وی افزود: از اول طهارت تا آخر دیات را در این چینش در مورد مسائل مستحدثهای که به اجتماع ارتباط پیدا می کند، محل بحث قرار دادیم. اغلب اینها به نظام اجتماعی فقهی در بخش های مختلفی عبادی و قضائی و حقوقی و… ارتباط پیدا می کند. این چینش با کتاب های فقهی متفاوت می باشد. بر مبنای اقتضائات امروز در ۷ بخش آمده: فقه العباده، فقه الحکومه و السیاسیه، فقه القضا و الجزاء، فقه الاقتصاد و الحقوق، فقه الطب، فقه الثقافة و الفنون، فقه الأسره.
آیت الله سیفی مازندرانی اضافه کرد: علاوه بر این مقاصد الشریعه و ذوق الشارع که عنصری است که فقها زیاد به آن استدلال می کنند را هم تحت عنوان المدخل بحث کردهایم. المدخل قواعد اصولیه و فقهیهای را بحث می کند که نه اصول و فقه بحث نشده مثل قاعده اختلال نظام.
نسبت فقه و ولایت
آیت الله سیفی مازندرانی در مورد نسبت فقه و ولایت اظهار داشت: مساله فقه در ضوء ولایت به دو معنا قابل تفسیر است. یکی اینکه در هر بخشی از طهارت تا دیات با این نگاه وارد شویم. برخی خودش مختص به حکومت هست. اما مثلاً در طهارت و صلاة و صوم هم مسائلی داریم که بر حسب مصداق به اجتماع و حکومت ارتباط پیدا می کند. مثل همین رؤیت هلال.
وی اضافه کرد: معنای دوم به یک اصل اعتقادی برمی گردد و یک رویکرد اعتقادی است. کمااینکه در صحیحه زراره حضرت فرمود بنی الاسلام علی الخمس، علی الصلاة و الزکاة و الحج و الحج و الولایة و ما نودی احد بشیء مثل ما نودی بالولایه. زراره سوال کرد لم یابن رسول الله. لانها مفتاحهن و الوالی هو الدلیل علیهن. مفتاح خصوصیش حفظ است. مفتاح یعنی کلید. اگر کلید نباشد، گاوصندوق فایدهای ندارد. نخستین معنایی که به ذهن متبادر می شود، همین حافظ بودنِ مفتاح است. ولایت همه ارکان را حفظ می نماید و بنابراین لم یناد بشیء کما نودی بالولایه. امام رضا (ع) فرمود اگر والی نبود، هر بدعتگذاری می آمد دین را تغییر می داد. ثروت کلان مسلمین و مؤمنین یعنی معادن و ثروت های طبیعی به تاراج برده می شد. معنای دیگر این است که بدون ولایت هیچ چیز قبول نمی گردد. در هر کدام از این دو قسمت روایات زیاد آمده که باید بحث شود.
معنای فقه نظاممند
این استاد سطوح عالی حوزه علمیه اظهار داشت: مذاق شارع، قواعد کلی و مسائل کلی، فقه را نظاممند می کند، روح فقه را بر فقه حاکم می کند و فقیه در یک فرع جزئی که می خواهد فتوا دهد باید ملاحظه این عناصر سهگانه را بکند.
مقصود از مذاق شارع این است که فقیه از مجموعهای از کتاب و سنت می آید حکمی را به دلالت اقتضا یا سیاق یا ملازمه استنباط می کند و آنرا محَکَّم قرار می دهد. مذاق شارع ریشه در ظواهر نصوص دارد. گرته نیست. پس از این قواعد عامه است. ما ۴ یا ۵ جلد فقط به قواعد عامه پرداختهایم یعنی هر قاعدهای که از طهارت تا دیات به کار می آید. شق سوم مسائل کلی است. در فقه، مسائل کلیای بیان می شود و بعد فروع گوناگونی بر آن عارض می شود. این با قواعد فقهیه فرق دارد.
وی تاکید کرد: این سه عنصر می توانند نقش اساسی را در نظاممند کردن فقه ایفا کنند. ما فقه نظاممند را با این تفسیر قبول داریم.
مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب