مهر بررسی می كند؛
زیارت مسئله ای ملی با امکانات محلی
نور معرفت: زیارت در ایران اسلامی همیشه یکی از مفاهیم اساسی در فرهنگ شیعی بوده که سبب توجه به شهرهای زیارتی به عنوان مقاصد سفر شده اما مدت هاست این حوزه با چالش هایی مواجه می باشد.
خبرگزاری مهر - گروه استان ها، فریبا عندلیب الشهداء: زیارت یکی از مصادیق کنش دینی است که در ادیان و مذاهب مختلف مورد تاکید قرار گرفته و بر همین اساس، همه ساله جمعیت خیلی از دین مداران در سرتاسر جهان به سمت اماکن مقدس مذهبی شتافته و آداب و مناسک زیارت را به جا می آورند.
زیارت می تواند کارکرد و هویت فطری یک مکان مقدس باشد و یا می تواند بخشی از ساختار هویتی و شناختی یک محل، یک منطقه یا یک شهر باشد؛ در طول تاریخ اماکن و شهرهای مقدسی وجود داشته و دارد که بسته به تاریخ و ریشه تقدس آن، دارای جایگاه و اهمیت متفاوتی از یکدیگر هستند.
مشهد مقدس بعنوان محل شهادت امام معصوم (ع)، مهم ترین شهر زیارتی ایران به حساب می آید که از دیرباز مقصد مردم از سراسر کشور و همینطور مسلمانان کشورهای دیگر بوده؛ تغییر حاکمیت ها بر پهنه کشور ایران که میزبان زائرین حرم امام رضا (ع) بود، بر درجه توجه به این مکان مقدس و ابعاد معنوی آن اثرگذار بوده است.
پس از پیروزی انقلاب اسلامی و استقرار حکومت اسلامی در ایران، پرداخت به اماکن مذهبی بعنوان پایگاه های معنوی و ستون های اعتقادی مردم کشور با جهشی ویژه همراه بود، توسعه های فیزیکی و همینطور طراحی بسترهای فرهنگی و اجتماعی در کنار کارکردهای مذهبی و اعتقادی، موضوع هایی است که متولیان حوزه فرهنگ و زیارت تلاش داشتند تا آنرا تقویت نمایند.
با این وجود، آنچه در عرصه اجرایی دیده می شود با آنچه هدف فعالیتهای هویتی، فرهنگی و اجتماعی است، فاصله بسیاری دارد؛ جهت بررسی ابعاد مختلف حوزه هویتی و اجتماعی موضوع زیارت، به سراغ مسؤلان و صاحب نظرانی در این عرصه رفتیم.
هویت در شهرها، مساله ای بنیادین
محمدجواد استادی، فعال حوزه مطالعات فرهنگی در گزارش نور معرفت به نقل از مهر، هویت در شهرها را یک مساله بنیادین دانست و اظهار نمود: در واقع هر شهری بر مبنای مبنای هویتی شکل می گیرد و عملکردها در سطح شهر و در حوزه شهری بشدت مبتنی بر منابع هویت بخش پایه گذاری می شود.
وی می افزاید: اگر مروری به مدلهای شکل گیری شهرها در نقاط مختلف دنیا داشته باشیم، می بینیم که بر مبنای یک مبنای مشخص و محور خاص آغاز به تکثیر کردند، امکان دارد در نقطه ای بر مبنای یک توانمندی اقتصادی، یک خاصیت جغرافیایی و یا یک حوزه صنعتی شکل گرفته باشند و معمولا هویت آن شهرها بشدت بستگی به آن منشأ که موجب به وجود آمدن آنها شده است، دارد۔
این فعال حوزه مطالعات فرهنگی، با بیان اینکه هویت شهر و سرمایه های اجتماعی بعنوان عوامل محرک و پویایی شهر با یکدیگر ارتباط مستقیمی دارند، افزود: بنیاد و پایه شکل گیری شهر مشهد مبتنی بر وجود مضجع نورانی حضرت رضا (ع) بوده است یعنی با تشریف فرمایی ایشان به این شهر و شهادتشان، مقبرہ متبرک ایشان در طول تاریخ با آمد و شد زائرین برای زیارت به تدریج وسعت پیدا می کند و تبدیل به یک شهر زیارتی می شود.
وی افزود: میتوان گفت اساساً بنیاد و منبع شکل گیری شهر مشهد مقدس، وجود شریف امام رضا (ع) و زیارت جزو هویت شهری مشهد گردیده است و طبیعتاً وجود این منبع بر روی تمامی عرصه های زندگی شهروندان آن شهر تأثیرگذار است؛ ما نمی توانیم پیوند زیارت را بعنوان یک مبدأ هویت ساز با تمام مؤلفه ها و عرصه های مختلف زندگی شهری مشهد مقدس نادیده بگیریم.
«زیارت» منبع هویتی است
استادی اظهار داشت: اگر ما در سطح شهر از مسائل فرهنگی صحبت می نماییم، از مسائل اقتصادی، از زیست بوم و مسائل زیست محیطی شهر، از فضاهای عمومی و از حوزه مبانی سیاسی شهری صحبت می نماییم، تمام این مؤلفه ها قاعدتاً باید یک ارتباط مستقیم با مساله زیارت داشته باشند، یعنی این که زیارت بعنوان یک منبع هویتی باید بتواند مسیر این ابعاد شهری را مشخص، تعیین و همینطور جهت دهد تا هماهنگی بین زندگی شهری و مساله زیارت به وجود بیاید.
وی خاطرنشان کرد: دو مساله ای که بسیار خطرآفرین است و نباید از آن غفلت و فراموش نماییم اینست که تلاش می شود توسط افرادی، عنوان شود شهر مشهد، شهر زیارتی نیست که این بسیار لطمه زا است به علت این که اگر شما مقوله زیارت را از شهر مشهد بگیرید، مشهد یک شهر بی هویت خواهد شد برای اینکه پایه و اساس شکل گیری این شهر بر همین مفهوم و معنا به وجود آمده است.
این پژوهشگر فرهنگی افزود: خطر دوم اینکه امکان دارد عده ای معتقد به زیارت باشند و این پیوند از بین نرفته باشد اما خواهان تفکیک بخشی از شهر مشهد از بحث زیارتی آن باشند و خواستار جدایی بین امر مقدس زیارت و زندگی جاری شهری شوند؛ یعنی نگاهشان این باشد که زیارت را به یک امر محدود و زیارت برای خود زیارت تبدیل کنند، در صورتیکه بر مبنای باورهای دینی و آموزه های معرفتی اسلامی، اساساً مبانی دینی و معارف دینی باید در زندگی ما حضور داشته باشند برای اینکه دین اسلام دینی است که برای تمام شئون زندگی مان برنامه دارد.
خطر تفکیک هویتی شهری از زیارت
وی بیان نمود: در شهر مشهد یک گفتمان دینی قدرتمند راجع به مبحث زیارت حکم فرماست که هم شاهد مؤلفه های معارف دینی اسلامی هستیم، هم مؤلفه های انقلاب اسلامی را درون خود جا دادہ، هم حوزه جدی مناسک داریم و هم فضای مهم سیاستگذاری را میتوان شکل داد.
استادی با تاکید بر اینکه نباید اجازه گسترش نگرش تفکیک هویت شهر از زیارت را داد، تصریح کرد: مدیران ما باید در ابعاد مختلف شهری، چه مدیرانی که مستقیماً در حوزه مدیریت شهری مسئولیت دارند و چه مدیرانی که به صورت غیر مستقیم با مدیریت شهر در ارتباط هستند، در حوزه های تخصصی نسبت خودشان را با زیارت تنظیم کنند.
وی افزود: مدیریت شهری مشهد مقدس باید پیوند بین زیارت را با همه حوزه های مأموریتی خود ایجاد نماید در صورتیکه در مدیریت شهری تهران و یا اصفهان و یا شهرهای دیگر، نحوه سیاستگذاری و برنامه ریزی ها متفاوت می باشد، مشهد باید در چارچوب یک شهر زیارتی ایفای نقش کند برای اینکه می تواند بعنوان یک شهر اسلامی نه تنها برای دیگر شهرهای کشورمان بلکه برای کشورهای جهان اسلام نیز یک الگوی بسیار مناسب باشد.
لزوم توجه به «زیارت پژوهی»
وی با بیان اینکه باید نمادی از یک شهر کامل دینی باشیم تا دیگر کشورها نیز از ما الگو بگیرند، اضافه کرد: مبحث زیارت باید بین نخبگان و خواص به بحث گذاشته شود، شاهد این هستیم که در کشورهای غربی مطالعات زیاد و کتاب های گسترده ای در مورد زیارت در کشورهای اسلامی و به صورت خاص مشهد مقدس می شود اما خودمان آنچنان که باید به «زیارت پژوهی» نپرداخته ایم.
این پژوهشگر مطالعات فرهنگی اظهار نمود: کشورهای غربی متوجه اهمیت موضوع زیارت هستند و درحال بررسی و تحقیق هستند، ما نباید از چنین مساله مهمی غفلت نماییم بلکه با راه اندازی پژوهشکده ها و مؤسسات مطالعاتی در حوزه زیارت و معنایابی، آنرا لایه لایه در تمام مسائل زندگی مان کاربردی سازیم.
او اظهار داشت: نیازمند این هستیم که مطالعات مان را آنقدر قدرتمند نماییم که به یک دیدگاہ شفاف، دقیق و عملیاتی از مقوله زیارت برسیم برای اینکه ما تا تصویری روشن از زیارت و معنای آن نداشته باشیم، نمی توانیم زیارت را در زندگی همه مردم جریان بخشیم.
استادی اظهار نمود: می توانیم با استفاده از ظرفیت های دانشگاهی، حوزوی و سوق دادن مقالات علمی، کرسی هایی که برگزار می گردد و رساله های دانشجویی در رشته های معماری، شهرسازی و همینطور رشته های علوم انسانی و علوم اجتماعی در مشهد به سمت روش های مطالعاتی زیارت برویم۔
«زیارت» مفهومی کلان و ملی
وی با بیان اینکه نباید به مقوله زیارت بعنوان یک مساله منطقه ای نگاه نماییم، اظهار داشت: قاعدتأ با امکانات و زیرساخت های محلی نمی توانیم به مفهوم زیارت به معنای گسترده بپردازیم بلکه باید به صورت کلان و در نگاه ملی و کشوری جایگاه ویژه ای داشته باشیم و از امکانات ملی و پشتیبانی های مالی برخوردار بشویم۔
وی اظهار داشت: خطر جدا کردن زیارت از زندگی مردم برای نخستین بار در دوران پهلوی و با نگاه توسعه طلبانه مادی اتفاق افتد، زمانی که محلات قدیمی حرم مطهر در معرض تخریب قرار گرفتند، در این زمان بود که پیوند و جاری شدن امر قدسی که همان «اقتصاد مبتنی بر زیارت» بود و در جریان زندگی روزمره مردم نقش بسزایی داشت قطع شد.
این پژوهشگر مطالعات فرهنگی با انتقاد از مدل توسعه در بافت اطراف حرم مطهر رضوی، افزود: چند سال گذشته نیز با نگاه به بافت معماری و هویت شهرسازی اطراف حرم مطهر امام رضا (ع) درمی یابیم که این مدل تغییرات، حاصل نگاه توسعه گرایی است، نگاهی که توسعه را فقط با نگاهی مادی در نظر می گیرد و با فاصله انداختن بین محلات و ساکنان اطراف حرم مطهر، بازارهای بزرگ و سر به فلک کشیده این فاصله را پر می کند که در دولت سیزدهم و با ورود شورایعالی معماری و شهرسازی، باید امیدوار بود که شاهد ساخت هدفمند بافت اطراف حرم متناسب با اصل زیارت بشویم.
بررسی هر بُعد از ابعاد زیارت، کلیدواژه ای جدید در منظومه معنوی خاندان برای ما بوجود می آورد که نقطه مشترک همه آنها، تسهیل زیارت و ایجاد زمینه اثرگذاری معنوی این امر دینی است.
حجت الاسلام والمسلمین مهدی شریعتی تبار، مدیر گروه مطالعاتی انقلاب و تمدن اسلامی بنیاد پژوهش های اسلامی آستان قدس رضوی در این رابطه به خبرنگار مهر اظهار داشت: زیارت در فرهنگ اسلامی و شیعی ما یک مکتب آموزنده است که به شاگردان خودش هم درس اخلاق و سبک زندگی و هم درس ولایت مداری می دهد.
وی اضافه کرد: بنابراین در قرآن و احادیث ما در مورد زیارت بسیار تاکید شده است، امام رضا (ع) زیارت را یک عهد و پیمان از ناحیه امام بر گردن شیعیان شان به نشانه وفاداری می دانند.
زیارت زائرین باید تسهیل شود
مدیر گروه مطالعاتی انقلاب و تمدن اسلامی بنیاد پژوهش های اسلامی آستان قدس رضوی تصریح کرد: زیارت یک مکتب و یک دانشگاه برای تربیت انسان ها و تجدید پیمان و عهد با امام در پیمودن راه امامت و ولایت است.
وی بر لزوم ایجاد زمینه برای جهت دهی به اندیشه ها در راه معرفت ائمه اطهار تاکید و بیان نمود: متولیان فرهنگی و متولیان زیارت همچون دستگاههای مربوطه و مدیران شهری، باید دست به دست یکدیگر دهیم و زیارت مشتاقان و زائرین این امام رئوف را تسهیل نماییم.
شریعتی تبار افزود: باید معرفت و شناخت به زندگی تک تک زائرین جهت بدهد برای اینکه فرصت مغتنمی برای شهر ما به وجود آمده است تا شاهد زیارت اثرگذار هر ساله خیل عظیمی از عاشقانه امام رئوف و مهربانمان باشیم.
در کنار دغدغه های کالبدی و هویتی مطرح شده از جانب محمدجواد استادی پیرامون بافت هویتی شهر مشهد، باید به این نکته توجه داشت که اقتصاد و فرهنگ، لازم و ملزوم یکدیگر و موتور محرک برای دیگری هستند، در واقع در کنار اقتصاد پویا و باثبات است که میتوان فرهنگ را توسعه داد و در کنار ارتقای فرهنگ، اقتصاد رشد خواهد نمود.
البته دغدغه های شهر زیارتی به این مورد خلاصه نمی گردد، همانطور که پیشتر بیان شد، شهر زیارتی هدف و مقصد سفر زائرین از سراسر دنیا است و این مورد به تنهایی فصل جدیدی از مسائل را می گشاید، مسائلی عمدتأ زیرساختی که تاثیر مستقیم بر کیفیت زیارت و آثار معنوی آن دارد.
دغدغه هایی محلی برای مساله ای ملی
بودجه زیارت یکی از مسائل مطرح شده در حوزه توسعه زیرساختی و حمایت های ملی از این مقوله معنوی است که با فراز و فرودهای بسیاری همراه بوده است، در سال ۱۳۹۸ و با حکم رییس دفتر رییس جمهور وقت، استاندار خراسان رضوی بعنوان «دبیر کارگروه ملی زیارت» انتخاب شد تا این استان بتواند از تمام ظرفیت های خود برای حمایت هر چه بیشتر و خدمات رسانی درخور به زائرین امام رضا (ع) استفاه کند ولی نکته مهم، حذف شدن بودجه زیارت بعنوان ردیف مستقل و ادغام آن در بودجه استان خراسان رضوی بود.
با تغییر دولت و روی کار آمدن دولت سیزدهم، این کارگروه به «شورای ملی زیارت» ارتقا یافت که تابحال دو جلسه از این شورا برگزار شده است اما هنوز تا حصول نتیجه عینی، فاصله وجود دارد.
حجت الاسلام حجت گنابادی نژاد، معاون هماهنگی و مدیریت امور زائرین استانداری خراسان رضوی در اینباره به خبرنگار مهر می گوید: زیارت مضجع منور حضرت رضا (ع) از اصلی ترین مزیت های تربیتی، معنوی، فرهنگی و اجتماعی و بلکه تأثیرگذار در سازندگی های اقتصادی و عمرانی و حتی شهرسازی مشهد، استان و حتی در سطح کشور است.
وی افزود: با اهتمامی که پس از پیروزی انقلاب اسلامی بخصوص از جانب امام راحل و رهبر معظم انقلاب در توسعه خدمات این آستان بوده است، شاهد رشد بسیار چشم گیر زائرین و مجاوران حضرت رضا (ع) چه در داخل و چه از خارج کشور هستیم.
ضعف های زیرساختی در حوزه زیارت
معاون استاندار خراسان رضوی به بیان آماری از ورود زائرین به مشهدالرضا پرداخت و اظهار داشت: با ورود سالانه ۳۰ میلیون مسافر به مشهد مقدس، شاهد رشد بی نظیری بودہ ایم که در تاریخ تشیع این مقدار رشد بی سابقه بوده است، بیشتر از ۵۲ درصد ظرفیت اقامتی کل کشور در شهر مشهد مقدس است و با عنایت به این که از مزیت های خوب دیگر مانند فرودگاه، ایستگاه راه آهن و پایانه مسافربری نسبتاً قابل قبولی برخوردار هستیم، ضعف هایی نیز در حوزه زیارت وجود دارد.
وی به نیازهای زیرساختی مشهد برای میزبانی از زائرین میلیونی اشاره نمود و اضافه کرد: کمبود پارکینگ، همچون ضعف های چشم گیر است، کمبود سرویس بهداشتی بخصوص در روزهای زیارتی، عدم وجود ظرفیت های مکمل اقامتی بعنوان اقامتگاه های اضطراری و در حوزه حمل و نقل نیز جاده های منتهی به مشهد مقدس زیبنده جایگاه بین المللی این شهر با این حجم از زائرین که بیشتر از ۸۰ درصد آنان نیز توسط جاده ها سفر می کنند، نیست.
گنابادی نژاد تصریح کرد: البته با تشکیل کارگروه ویژه زیارت به دستور رییس جمهور، بعضی از این مشکلات مطرح شده که منجر به مصوبات خوبی نیز شده است، منتظر پیگیری و اجرا توسط وزیران محترم هستیم و انتظار می رود با مساعدت سازمان مدیریت برنامه ریزی، مجلس شورای اسلامی، تصویب قوانین مورد نیاز، دادن مجوزها و الزامات قانونی مورد نیاز و تأمین اعتبارات، در کنار مزیت های معنوی و شکوفایی ظرفیت های معرفتی، ابعاد اقتصادی زیارت نیز در نظر گرفته شود.
وی با بیان اینکه باید برای بهره مندی هرچه بیشتر از این پتانسیل تربیتی، سازماندهی داشته باشیم، اظهار داشت: رییس جمهور در دولت سیزدهم به صورت ویژه بر امر زیارت تاکید داشتند که انتظار می رود تمام ارگان ها همچون آموزش و پرورش، بهداشت و درمان، علوم پزشکی، دانشگاه ها و مجموعه هایی که مخاطبان نوجوان و جوان دارند، با برنامه ریزی هدفمند، مدون و جهت دار برای زیارت، در حوزه مخاطبان خود اقدام نمایند.
نیازمند فرهنگ سازی هستیم
معاون هماهنگی و مدیریت امور زائرین استانداری خراسان رضوی خاطرنشان کرد: ما بشدت نیازمند فرهنگ سازی و خدمات فرهنگی در حوزه زیارت هستیم که این امر با همکاری رسانه ملی، نهادهای فرهنگی، سازمان تبلیغات اسلامی و سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی میسر می شود؛ گسترش فرهنگ زیارت با بازبینی در ظرفیت ها و توانمندی های این نهادهای فرهنگی قابل تحقق است۔
آیت الله علم الهدی، نماینده ولی فقیه در خراسان رضوی و امام جمعه مشهد مقدس در دیداری که مرداد ماه سال ۹۹ با تعدادی از سرمایه گذاران طرح ساخت و ساز اطراف حرم مطهر رضوی داشت، بر لزوم حفظ جایگاه حرم امام رضا (ع) در ساخت و سازهای اطراف حرم تاکید کرد و اظهار داشت: نباید ساخت و سازها بالاتر از گنبد حرم مطهر رضوی ساخته شود و آنرا تحت الشعاع قرار دهد.
اطراف حرم تبدیل به «کیش» نشود!
وی با بیان اینکه با اصل طرح که شارستان و هشت ره باغ باشد، موافق هستم افزود: چیزی که اشکال دارد، کیفیت ساخت و ساز اطراف حرم مطهر است، درست نیست که در اطراف حرم ساختمان های بلند مرتبه طوری ساخته شوند که گنبد حرم مطهر حضرت امام رضا (ع) تحت الشعاع قرار گیرد و از طرفی، اطراف این حرم مطهر به صورت مراکز خرید و بازارها و بازارچه های مفصلی درآید که نتیجه آن حوزه منطقه ثامن در شکل یک «کیش» و وسط آن گنبد طلا باشد.
نماینده ولی فقیه در خراسان رضوی در قسمت دیگری از سخنان خود، توجه به مسائل زیرساختی و تسهیل زیارت برای زائرین را به سرمایه گذاران گوشزد کرد و اظهار داشت: نکته دیگر این که همراه با ساخت مکانهای اقامتی بیشتر، باید توقفگاه های بیشتری نیز تعبیه شود تا پاسخگوی نیاز زائرین و مسافران باشد و این ساخت و سازها بگونه ای نباشد که مرکز ترویج اجناس خارجی و لوکس شود و فکر زائر را از زیارت دور کند که البته در میان این ساخت و سازها، توجه به اشتغال، تولید داخل و توجه به بازار داخلی نیز ضروری می باشد.
منبع: nooremarefat.ir
مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب